BİRGİ HATIRASI

Hemen Ulu Cami'nin arkasındaki sokaklar, Birgi'nin en güzel ve el değmemiş sokakları. Ulu Cami karşısında, Birgivimehmetefendi Medresesi var. Ünlü bilgin Mehmet Birgi­ efendinin eserlerinin okutulması amacıyla, 1554'te Sultan II. Selim'in hocası Ataullah Efendi tarafından inşa edilmiş. Duvarlarında kitaplar ve kandiller için nişler var. İmam Birgiv(1573 yılında İstanbul'a giderken bir veba salgınında ölmüş. Birgivi, Birgi'nin kuzey varoşundaki Hı­dırlık Mezarlığı'na gömülü ve türbesi sık sık ziyaretçilerle doluyor.

Cami, medrese ve hamamdan oluşan Dervi­şağa Külliyesi'nin bir parçası, Birgi'deki üç camiden biri olan, Pazar Mahallesi'ndeki Dervi­şağa Camii. Birgi'nin yerlisi Derviş Ağa'nın yaptırdığı 1663 tarihli caminin, ince tek şerefeli bir minaresi var. XVIII. yüzyıl motifli kale­mişleri, iyi bir restorasyonun ardından çok da­ha etkileyici olacağa benziyor. Dernek Caddesi'ndeki Dervişağa Darülhadisi, Çukur Medrese olarak da biliniyor. Avlu girişi üzerin­ de inşa kitabesi var. Öğrenci hücrelerinde ocak ve nişler belirgin. Hemen karşısında da oldukça yıkık ancak içeri girince, mukarnasla­rıyla etkileyici, Şeyhmuhiddin Hamamı gö­rülebilir. 1876'dan kalma karakol binası da benzerine az rastlanan biri yapı.

Çakırağa Caddesi üzerinde, derenin karşı ta­ rafındaki Dervişağa Camii'nin hemen karşı­sında, yol tarafında, mermer bir dikilitaş var. Bu dikilitaş, aslında XIV. yüzyılda yaşamış olan ünlü tabip Hacı Paşa için, İzmir valisi Kazım Dirik tarafından diktirilen bir andaç. Yo­lun evlerin olduğu tarafında bulunan, XIX. yüzyıl başlarına ait Esseyidhacıaliağa anıtsal çeşmesinin yalaktaşı, Geç Roma Dönemi'n­ den kalma mermer bir lahit. Çeşmeyi aşağıda bırakıp, evlerin olduğu tepeye doğru birkaç dakikalık bir tırmanıştan sonra, evlerin arasın­da XIV. yüzyıldan kalma Güdük Minare Mescidi'nin kalıntıları karşınıza çıkar. Cumhuriyet Meydanı'nın kenarında Osmanlılardan kalma kütüphane, bugün Çekül Vakfı tarafından kullanılıyor.